Siyaset Bilimci Dr. Sami Rekani, Liderlerin Kürtçe konuşmaları ve Kürdistan lehine slogan atmaları, Kürtleri kandırmamalı!
İranda İbrahim Reisinin öldüğü helikopter kazası ile başlayan seçim süreci, Mesud Pazeşkiyanın yeni cumhurbaşkanı olmasıyla sonuçlandı. Pezeşkiyanın İranda nasıl bir siyaset izleyeceği, İrandaki Kürt sorununa yönelik adımlarının nasıl olacağı, dört parça Kürdistandaki Kürtlerin en çok merak ettiği konu.
İranda 2022de Jina Emini adlı genç Kürt kadının başörtüsü gerekçe gösterilerek polis nezaretine atılan ve sonrasında hayatını kaybetmesinin ardından bir televizyona konuşan Pezeşkiyan, kadınlara zorunlu başörtüsü yasasından kaynaklı müdahalelerin durumu kötüleştirdiğini ve sona erdirilmesi gerektiğini savunmuştu.
Ayrıca Pazeşkiyanın başta, Kürdistan Bölgesi, Irak, Türkiye, Suriye komşu ülkeler ve dünyaya karşı geleneksel rejim siyasetinin dışına çıkıp çıkamacağı merak edilen bir diğer önemli konu. Pezeşkiyan, bir açıklamasında Batı ile iyi ilişkiler kurulması gerektiğini söylemişti.
İranda 14. dönem cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci ve son turu 5 Temmuzda gerçekleştirildi. Reformist aday Mesud Pezeşkiyan, rakibine yaklaşık 3 milyon oy fark atarak İranın yeni cumhurbaşkanı seçildi. İlk turda yüzde 50 oy oranını hiçbir adayın geçememesi üzerine en çok oyu alan iki aday, radikal muhafazakr Said Celili ve reformist Mesud Pezeşkiyan ikinci tura kalmışlardı. İlk turda Pezeşkiyan 10,4 milyon oy ile birinci, Celili ise 9,5 milyon oyla ikinci sırada yarışı tamamlamıştı.
5 Temmuzda ikinci turda katılım oranı yüzde 50ye dayandı ve reformist Tebriz Milletvekili ve eski Sağlık Bakanı Pezeşkiyan, yüzde 53,7lik oy oranıyla muhafazakr rakibi Said Celiliyi yenerek İranın yeni reformist cumhurbaşkanı seçildi.
Pezeşkiyanın seçim kampanyasında Farsçanın yanı sıra konuşmalarını zaman zaman Kürtçe ve Türkçe de yaptı.Pezeşkiyan, seçim çalışmaları sürecinde doğu Kürdistanın bazı şehirlerinde Kürtçe yaptığı konuşma ve Yaşasın Kürdistan açıklamalarını yapması Kürtlerin ilgisini üzerine çekti.
Doğu Kürdistanın Mahabad şehrinde dünyaya gelen eski bir kalp cerrahı Mesud Pezeşkiyanın annesi Kürt, babası da Azeri.
İranın yeni Cumhurbaşkanı, seçimlerin ardından Twitter hesabından yaptığı açıklamada Önümüzdeki zorlu yolu birliktelik ve güven olmadan aşamayız. Elimi size uzatıyorum ve sizi bu yolda yalnız bırakmayacağıma şerefim üzerine yemin ediyorum ifadelerini kullandı.
Pezeşkıyan nasıl bir yol izleyecek?
PeyamaKurda konuşan Duhok Üniversitesinden Siyaset Bilimci Dr. Sami Rekani, süreci değerlendirdi.
Dr. Rekani, Pezeşkiyanın, gerek Kürtlere yönelik gerekse Orta Doğu genelinde siyasetinin değişiklik göstereceği görüşünde.
Dr. Rekani, İran rejiminin karşı çıkmaması durumunda yeni cumhurbaşkanı seçilen Pezeşkiyanın Kürtlere yönelik olumlu adımları atabileceğini ifade ederek şunları söyledi:
İlk önce şunu söylemek gerekiyor; biliyorsunuz İran dini referans alıyor. Bu hem en tepedekidir hem de 1979dan beri İranda bütün sistemi kontrolüne alarak uyguluyor ve bu Hamaneye bağlıdır. Şimdi seçimden önce başta insan hakları olmak üzere İranda büyük eylemler vardı. Pezeşkiyan, seçim çalışmalarında başta ülke içindeki özgürlükler olmak üzere baskı ve daha birçok konuda vaatlerde bulunduğu için insanlar oy verdi.
Pezeşkiyanın vaatlerinde hem İranın içinde hem de dışarıdan İrana yönelik olumlu adamlar var. Evet, rejim bildiğimiz o katı siyasetini uygulamazsa, Pezeşkiyan, açık bir politika uygulamak istiyor. Bu şekilde olursa Kürtlere yönelik de ılımlı bir yol alınacak, Suriye için de Irak için de.
Şu an, Irakta sadece Şiiler değil, Sünniler de İranın kontrolüne girmişlerdir. Milisler de İran adına tehditler savuruyorlar. Hatta Süleymaniye de İrana teslim olmuş. İran, Erbili de kendi kontrolüne almak istiyor. Neçirvan Barzani İrana gitmeseydi İran Kürdistana yönelik sert politikasını sürdürecekti.
Hamaneye rağmen ayrı bir yol izlemek mümkün mü?
Rekani sözlerine şöyle devam etti:
Tabi ben çok ihtimal vermiyorum ama eğer Pezeşkiyanın, Hamaney kontrolündeki yönetimden ayrı bir yol izlerse ve sert tepkilerle karşılaşmasa gördüğün kadarıyla, Kürdistan Bölgesi ile anlaşmalar yapabilir, diyalog yolları açılabilir, diplomasi kanallarıyla siyasi ilişkiler yürütülebilir. İhtimal o ki bir önceki yönetim kadar sert olmayacaktır.
Ayrıca İranın, Kürtlere yönelik politikası sadece Kürdistan Bölgesi üzerinden gitmiyor. Suriyede de Kürtler var. İşin muhatabı sadece Kürtler değil, ABD ve Rusyada da var. Yani İran, ABD ve Rusya üçgenine göre dizayn ediliyor.
Ukrayna ve Gazzedeki savaşlar da artık Kürdistan, Irak, İran ve Suriyedeki gelişmeleri ilgilendiriyor.
Suriye üzerinden Türkiye, İran, Suriye ve Irakın yakınlaşması şüphesiz ki Kürdistan Bölgesini de etkileyecektir. Bu mesele Pezeşkiyan ve hükümetten daha büyük bir meseledir. Bölgede çok ciddi sorunlar var ve bunlar hep devam edecektir.
Pezeşkiyan, yeni yol haritasında bunları göz önüne alacaktır. ABD, Kürdistan Bölgesinin, Irak karşısında zayıflamasında ve Kürtler arasındaki sorunlarda razı değil. Kürtler, Pezeşkiyanın öncülüğündeki yeni İran politikasına karşı birlik olmalı. Bu çok önemli.
PEZEŞKIYANIN YAŞASIN KÜRDISTAN AçIKLAMASI KÜRTLER KANMAMALI
Peki, Pezeşkiyanın Doğu Kürdistandaki seçim çalışmalarında Kürtçe konuşmasını ve yaşasın Kürdistan demesini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Biz, bu tur şeylerden bıktık, usta olduk. Kürtler, artık ülke liderlerinin siyasi konuşmalarına, söylemlerine, Kürtçe konuşmalarına kanmamaları lazım. İranın stratejik siyaseti bu söylemden büyüktür, Pezeşkiyandan da büyüktür. İhtimal odur ki Pezeşkiyan, Kürtlere yönelik olumlu adımlar atar ama bu siyasi olarak kalır.
Yüzde 53 oranında oy almış birisinin aslı Kürt de olsa, Türk de olsa başka bir milletten de olsa bu kişi İran bir kişidir ve İranın geleneksel politikasının dışına çıkamaz. İranın menfaatleri için seçilmiş birisine nasıl güven duyulabilir ki?
Kürtlerle iyi bir diploması geliştirebilir ama Kürtçe konuştuğu için Kürdistan dediği için güvenmek zorunda değiliz. çünkü bunun ilk amacı İranın maslahatını düşünmek. İranda kim cumhurbaşkanı olursa ilk işi Kürtleri göz önüne alarak İranın güvenliğini düşünüyor.
İranda devletin başına gelen herkesin ilk amacı İran rejimi için çalışmaktır. Ayrıca bunlar İran devriminin öncülerindendir. Rejimin belirlediği çizgilerin dışında hiç kimsenin başta Kürtler olmak üzere kimseye yönelik olumlu bir adım atmasına izin verilmez.
PEZEŞKIYANIN BENI YALNIZ BIRAKMAYIN MESAJININ ANLAMI
Son olarak, Pezeşkiyanın beni yalnız bırakmayın mesajını da değerlendiren Siyaset Bilimci Rekani, sözlerini şöyle bitirdi:
Pezeşkiyan, bir açıklamasında beni yalnız bırakmayın dedi. O da biliyor ki seçim çalışmalarında projelerinde bahsederken, İranda başka bir güç ve rejime yakın güçler ona karşı gelir ve projelerini hayata geçirmeyebilir, engellemelerle karşılaşacaktır. Pezeşkiyanın bu konuşmasına dayanarak, sadece İranda kendisini desteleyen Kürt, Fars, Azeri, Türkmen veya diğer milletlere demedi, İranda kısmen de değişimi isteyen ülkeler için de kendisini yalnız bırakılmaması istedi.
İranın yeni Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkıyan kimdir?
Kendisini Reformist siyasetçi olarak nitelendiren Mesud Pezeşkiyan, 29 Eylül 1954te Doğu Kürdistanın Mahabad (İranın Batı Azerbaycan eyaleti) kentinde dünyaya geldi ve 69 yaşında.
Tebriz Üniversitesi Tıp Fakültesinden mezun olan Pezeşkiyanın soyadı, Kürtçe ve Farsçada Doktorlar anlamına gelmektedir. Ülkede uzun yıllar kalp cerrahlığı yaptıktan sonra, yüz binlerce insanın hayatını kaybettiği 1980-1988de İran-Irak Savaşında tabiplik yaptığı biliniyor.
1985te pratisyenliği, savaştan sonra genel cerrahi eğitimini tamamlayan Pezeşkiyan, 1993te uzmanlığa yükselirken, 1994-1999da 5 yıl boyunca lisans ve uzmanlık eğitimini tamamladığı Tebriz Üniversitesinde Rektör olarak görev yaptı. Pezeşkiyana dair saklı kalmış, fakat İranda geniş kitlelerin sevgisini kazanmasına yol açan bir diğer olay ise, 1994te, bir trafik kazasında eşini ve oğlunu kaybetmesiydi. Kazadan sonra iki oğlunu ve bir kızını tek başına büyütmüş, bir daha evlenmemişti.
O dönem 40 yaşında olan genç bir rektörün eşine duyduğu sevgisi ve göstermiş olduğu fedakrlık Pezeşkiyanın ülke genelinde tanınmasının ve saygı duyulmasının lokomotifi oldu.
Siyaset dünyasına attığı ilk adım ise, İranın 5inci Cumhurbaşkanı Muhammed Hateminin görevlendirmesiyle oldu. 1997de bir yandan Tebriz Üniversitesi Rektörlüğüne devam eden Pezeşkiyan, o yıl Sağlık Bakanı Yardımcılığı rolünü de üstlendi. 2001de Sağlık Bakanı olurken, bu görevi 2005 yılına kadar, yani Hateminin Cumhurbaşkanlığını devrettiği güne kadar devam ettirdi.
2008de, İrandaki Türkleri temsilen Tebriz Milletvekili olarak Meclise girdi. 16 yıl boyunca koltuğunu koruyan Pezeşkiyan, Meclisteki konuşmalarında Batı ile iyi ilişkiler kurulması gerektiğini, 2018de sona eren nükleer anlaşmaya tekrar geri dönülmesini, İrandaki özgürlükleri ve insan haklarını gündeme taşıdı.
Pragmatik bir dış politika zemini oluşturup, 2016da ABD, çin, Rusya, İngiltere, Fransa ve Almanya ile imzalanmış, ABD Başkanı Donald Trumpın talimatıyla 2018de sona ermiş nükleer anlaşamaya geri dönülmesini hedefliyor.
Fakat ülkenin hızla geliştiği düşünülen nükleer çalışmalarında ve İranın Ortadoğudaki faaliyetleri üzerinde etkili olamayacağı söyleniyor. Bu gibi kritik öneme sahip politikalarda son yetkinin Dini Lider Ali Hamaneyin iki dudağı arasında olduğu kabul edilmiş bir gerçek.
Pezeşkiyan da şu ana kadar katılmış olduğu tüm televizyon programlarında, basın mensuplarına verdiği demeçlerde, ikili mülakat ve röportajlarda İranın teokratik yönetimine karşı çıkmayacağını, Hamaneye sadık kalacağını birden fazla defa dile getirdi.
ABD yaptırımlarından ötürü gün geçtikçe bozulan ekonomiyi düzeltip, toplumsal refahı arttıracağına, mayıs ayındaki helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı Reisi gibi kılık-kıyafet kısıtlamasını öngören yasalar getirmeyeceğine dair söz veren reformist lider, Vaatlerimi yerine getiremezsem siyasete de devam etmem diyor.
2013 ve 2021de iki kez Cumhurbaşkanlığı başvurusu Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından reddedilen Pezeşkiyan, Mahsa Emini protestolarına yönelik yaptığı bir açıklamada, başörtüsü yasasının sona ermesi gerektiğini söylemişti. Pezeşkiyan, Biz çocuklarımızın iffetli olmasını istiyoruz ancak bu davranışlar onları dinden uzaklaştırıyorsa bu yöntemi sürdürmemeliyiz. demişti.
PeyamaKurd Röportaj | Celil Cewher
07.07.2024