Dr.Rekani: "Liderlerin Kürtçe konuşmaları ve ‘Kürdistan’ söylemleri Kürtleri kandırmasın!"
Siyaset Bilimci Dr. Sami Rekani, "Liderlerin Kürtçe konuşmaları ve ‘Kürdistan’ lehine slogan atmaları, Kürtleri kandırmamalı!"
İran’da İbrahim Reisi’nin öldüğü helikopter kazası ile başlayan seçim süreci, Mesud Pazeşkiyan'ın yeni cumhurbaşkanı olmasıyla sonuçlandı. Pezeşkiyan’ın İran’da nasıl bir siyaset izleyeceği, İran’daki Kürt sorununa yönelik adımlarının nasıl olacağı, dört parça Kürdistan’daki Kürtlerin en çok merak ettiği konu.
İran'da 2022'de Jina Emini adlı genç Kürt kadının ‘başörtüsü’ gerekçe gösterilerek polis nezaretine atılan ve sonrasında hayatını kaybetmesinin ardından bir televizyona konuşan Pezeşkiyan, kadınlara zorunlu başörtüsü yasasından kaynaklı müdahalelerin durumu kötüleştirdiğini ve sona erdirilmesi gerektiğini savunmuştu.
Ayrıca Pazeşkiyan’ın başta, Kürdistan Bölgesi, Irak, Türkiye, Suriye komşu ülkeler ve dünyaya karşı geleneksel rejim siyasetinin dışına çıkıp çıkamacağı merak edilen bir diğer önemli konu. Pezeşkiyan, bir açıklamasında "Batı ile iyi ilişkiler kurulması gerektiğini" söylemişti.
İran'da 14. dönem cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci ve son turu 5 Temmuz'da gerçekleştirildi. Reformist aday Mesud Pezeşkiyan, rakibine yaklaşık 3 milyon oy fark atarak İran'ın yeni cumhurbaşkanı seçildi. İlk turda yüzde 50 oy oranını hiçbir adayın geçememesi üzerine en çok oyu alan iki aday, radikal muhafazakâr Said Celili ve reformist Mesud Pezeşkiyan ikinci tura kalmışlardı. İlk turda Pezeşkiyan 10,4 milyon oy ile birinci, Celili ise 9,5 milyon oyla ikinci sırada yarışı tamamlamıştı.
5 Temmuz’da ikinci turda katılım oranı yüzde 50'ye dayandı ve reformist Tebriz Milletvekili ve eski Sağlık Bakanı Pezeşkiyan, yüzde 53,7’lik oy oranıyla muhafazakâr rakibi Said Celili'yi yenerek İran'ın yeni reformist cumhurbaşkanı seçildi.
Pezeşkiyan'ın seçim kampanyasında Farsçanın yanı sıra konuşmalarını zaman zaman Kürtçe ve Türkçe de yaptı.Pezeşkiyan, seçim çalışmaları sürecinde doğu Kürdistan’ın bazı şehirlerinde Kürtçe yaptığı konuşma ve “Yaşasın Kürdistan” açıklamalarını yapması Kürtlerin ilgisini üzerine çekti.
Doğu Kürdistan’ın Mahabad şehrinde dünyaya gelen eski bir kalp cerrahı Mesud Pezeşkiyan'ın annesi Kürt, babası da Azeri.
İran'ın yeni Cumhurbaşkanı, seçimlerin ardından Twitter hesabından yaptığı açıklamada "Önümüzdeki zorlu yolu birliktelik ve güven olmadan aşamayız. Elimi size uzatıyorum ve sizi bu yolda yalnız bırakmayacağıma şerefim üzerine yemin ediyorum" ifadelerini kullandı.
Pezeşkıyan nasıl bir yol izleyecek?
PeyamaKurd’a konuşan Duhok Üniversitesi’nden Siyaset Bilimci Dr. Sami Rekani, süreci değerlendirdi.
Dr. Rekani, Pezeşkiyan'ın, gerek Kürtlere yönelik gerekse Orta Doğu genelinde siyasetinin değişiklik göstereceği görüşünde.
Dr. Rekani, İran rejiminin karşı çıkmaması durumunda yeni cumhurbaşkanı seçilen Pezeşkiyan'ın Kürtlere yönelik olumlu adımları atabileceğini ifade ederek şunları söyledi:
“İlk önce şunu söylemek gerekiyor; biliyorsunuz İran dini referans alıyor. Bu hem en tepedekidir hem de 1979’dan beri İran’da bütün sistemi kontrolüne alarak uyguluyor ve bu Hamaney’e bağlıdır. Şimdi seçimden önce başta insan hakları olmak üzere İran’da büyük eylemler vardı. Pezeşkiyan, seçim çalışmalarında başta ülke içindeki özgürlükler olmak üzere baskı ve daha birçok konuda vaatlerde bulunduğu için insanlar oy verdi.
Pezeşkiyan’ın vaatlerinde hem İran’ın içinde hem de dışarıdan İran’a yönelik olumlu adamlar var. Evet, rejim bildiğimiz o katı siyasetini uygulamazsa, Pezeşkiyan, açık bir politika uygulamak istiyor. Bu şekilde olursa Kürtlere yönelik de ılımlı bir yol alınacak, Suriye için de Irak için de.
Şu an, Irak’ta sadece Şiiler değil, Sünniler de İran’ın kontrolüne girmişlerdir. Milisler de İran adına tehditler savuruyorlar. Hatta Süleymaniye de İran’a teslim olmuş. İran, Erbil’i de kendi kontrolüne almak istiyor. Neçirvan Barzani İran’a gitmeseydi İran Kürdistan’a yönelik sert politikasını sürdürecekti.
Hamaney’e rağmen ayrı bir yol izlemek mümkün mü?
Rekani sözlerine şöyle devam etti:
“Tabi ben çok ihtimal vermiyorum ama eğer Pezeşkiyan’ın, Hamaney kontrolündeki yönetimden ayrı bir yol izlerse ve sert tepkilerle karşılaşmasa gördüğün kadarıyla, Kürdistan Bölgesi ile anlaşmalar yapabilir, diyalog yolları açılabilir, diplomasi kanallarıyla siyasi ilişkiler yürütülebilir. İhtimal o ki bir önceki yönetim kadar sert olmayacaktır.
Ayrıca İran’ın, Kürtlere yönelik politikası sadece Kürdistan Bölgesi üzerinden gitmiyor. Suriye’de de Kürtler var. İşin muhatabı sadece Kürtler değil, ABD ve Rusya’da da var. Yani İran, ABD ve Rusya üçgenine göre dizayn ediliyor.
Ukrayna ve Gazze’deki savaşlar da artık Kürdistan, Irak, İran ve Suriye’deki gelişmeleri ilgilendiriyor.
Suriye üzerinden Türkiye, İran, Suriye ve Irak’ın yakınlaşması şüphesiz ki Kürdistan Bölgesi’ni de etkileyecektir. Bu mesele Pezeşkiyan ve hükümetten daha büyük bir meseledir. Bölgede çok ciddi sorunlar var ve bunlar hep devam edecektir.
Pezeşkiyan, yeni yol haritasında bunları göz önüne alacaktır. ABD, Kürdistan Bölgesi’nin, Irak karşısında zayıflamasında ve Kürtler arasındaki sorunlarda razı değil. Kürtler, Pezeşkiyan’ın öncülüğündeki yeni İran politikasına karşı birlik olmalı. Bu çok önemli.”
PEZEŞKIYAN’IN ‘YAŞASIN KÜRDISTAN’ AÇIKLAMASI “KÜRTLER KANMAMALI”
Peki, Pezeşkiyan’ın Doğu Kürdistan’daki seçim çalışmalarında Kürtçe konuşmasını ve “yaşasın Kürdistan” demesini nasıl değerlendiriyorsunuz?
“Biz, bu tur şeylerden bıktık, usta olduk. Kürtler, artık ülke liderlerinin siyasi konuşmalarına, söylemlerine, Kürtçe konuşmalarına kanmamaları lazım. İran’ın stratejik siyaseti bu söylemden büyüktür, Pezeşkiyan’dan da büyüktür. İhtimal odur ki Pezeşkiyan, Kürtlere yönelik olumlu adımlar atar ama bu siyasi olarak kalır.
Yüzde 53 oranında oy almış birisinin aslı Kürt de olsa, Türk de olsa başka bir milletten de olsa bu kişi İranî bir kişidir ve İran’ın geleneksel politikasının dışına çıkamaz. İran’ın menfaatleri için seçilmiş birisine nasıl güven duyulabilir ki?
Kürtlerle iyi bir diploması geliştirebilir ama Kürtçe konuştuğu için ‘Kürdistan’ dediği için güvenmek zorunda değiliz. Çünkü bunun ilk amacı İran’ın maslahatını düşünmek. İran’da kim cumhurbaşkanı olursa ilk işi Kürtleri göz önüne alarak İran’ın güvenliğini düşünüyor.
İran’da devletin başına gelen herkesin ilk amacı İran rejimi için çalışmaktır. Ayrıca bunlar İran devriminin öncülerindendir. Rejimin belirlediği çizgilerin dışında hiç kimsenin başta Kürtler olmak üzere kimseye yönelik olumlu bir adım atmasına izin verilmez.”
PEZEŞKIYAN’IN “BENI YALNIZ BIRAKMAYIN” MESAJININ ANLAMI
Son olarak, Pezeşkiyan’ın ‘beni yalnız bırakmayın” mesajını da değerlendiren Siyaset Bilimci Rekani, sözlerini şöyle bitirdi:
“Pezeşkiyan, bir açıklamasında “beni yalnız bırakmayın” dedi. O da biliyor ki seçim çalışmalarında projelerinde bahsederken, İran’da başka bir güç ve rejime yakın güçler ona karşı gelir ve projelerini hayata geçirmeyebilir, engellemelerle karşılaşacaktır. Pezeşkiyan’ın bu konuşmasına dayanarak, sadece İran’da kendisini desteleyen Kürt, Fars, Azeri, Türkmen veya diğer milletlere demedi, İran’da kısmen de değişimi isteyen ülkeler için de kendisini yalnız bırakılmaması istedi.”
İran'ın yeni Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkıyan kimdir?
Kendisini "Reformist siyasetçi" olarak nitelendiren Mesud Pezeşkiyan, 29 Eylül 1954'te Doğu Kürdistan’ın Mahabad (İran'ın Batı Azerbaycan eyaleti) kentinde dünyaya geldi ve 69 yaşında.
Tebriz Üniversitesi Tıp Fakültesi'nden mezun olan Pezeşkiyan'ın soyadı, Kürtçe ve Farsçada "Doktorlar" anlamına gelmektedir. Ülkede uzun yıllar kalp cerrahlığı yaptıktan sonra, yüz binlerce insanın hayatını kaybettiği 1980-1988'de İran-Irak Savaşı'nda tabiplik yaptığı biliniyor.
1985'te pratisyenliği, savaştan sonra genel cerrahi eğitimini tamamlayan Pezeşkiyan, 1993'te uzmanlığa yükselirken, 1994-1999'da 5 yıl boyunca lisans ve uzmanlık eğitimini tamamladığı Tebriz Üniversitesi'nde Rektör olarak görev yaptı. Pezeşkiyan'a dair saklı kalmış, fakat İran'da geniş kitlelerin sevgisini kazanmasına yol açan bir diğer olay ise, 1994'te, bir trafik kazasında eşini ve oğlunu kaybetmesiydi. Kazadan sonra iki oğlunu ve bir kızını tek başına büyütmüş, bir daha evlenmemişti.
O dönem 40 yaşında olan genç bir rektörün eşine duyduğu sevgisi ve göstermiş olduğu fedakârlık Pezeşkiyan'ın ülke genelinde tanınmasının ve saygı duyulmasının lokomotifi oldu.
Siyaset dünyasına attığı ilk adım ise, İran'ın 5'inci Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin görevlendirmesiyle oldu. 1997'de bir yandan Tebriz Üniversitesi Rektörlüğüne devam eden Pezeşkiyan, o yıl Sağlık Bakanı Yardımcılığı rolünü de üstlendi. 2001'de Sağlık Bakanı olurken, bu görevi 2005 yılına kadar, yani Hatemi'nin Cumhurbaşkanlığını devrettiği güne kadar devam ettirdi.
2008'de, İran'daki Türkleri temsilen Tebriz Milletvekili olarak Meclis'e girdi. 16 yıl boyunca koltuğunu koruyan Pezeşkiyan, Meclis'teki konuşmalarında Batı ile iyi ilişkiler kurulması gerektiğini, 2018'de sona eren nükleer anlaşmaya tekrar geri dönülmesini, İran'daki özgürlükleri ve insan haklarını gündeme taşıdı.
Pragmatik bir dış politika zemini oluşturup, 2016'da ABD, Çin, Rusya, İngiltere, Fransa ve Almanya ile imzalanmış, ABD Başkanı Donald Trump'ın talimatıyla 2018'de sona ermiş nükleer anlaşamaya geri dönülmesini hedefliyor.
Fakat ülkenin hızla geliştiği düşünülen nükleer çalışmalarında ve İran'ın Ortadoğu'daki faaliyetleri üzerinde etkili olamayacağı söyleniyor. Bu gibi kritik öneme sahip politikalarda son yetkinin Dini Lider Ali Hamaney'in iki dudağı arasında olduğu kabul edilmiş bir gerçek.
Pezeşkiyan da şu ana kadar katılmış olduğu tüm televizyon programlarında, basın mensuplarına verdiği demeçlerde, ikili mülakat ve röportajlarda İran'ın teokratik yönetimine karşı çıkmayacağını, Hamaney'e sadık kalacağını birden fazla defa dile getirdi.
ABD yaptırımlarından ötürü gün geçtikçe bozulan ekonomiyi düzeltip, toplumsal refahı arttıracağına, mayıs ayındaki helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı Reisi gibi kılık-kıyafet kısıtlamasını öngören yasalar getirmeyeceğine dair söz veren reformist lider, "Vaatlerimi yerine getiremezsem siyasete de devam etmem" diyor.
2013 ve 2021'de iki kez Cumhurbaşkanlığı başvurusu Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından reddedilen Pezeşkiyan, Mahsa Emini protestolarına yönelik yaptığı bir açıklamada, başörtüsü yasasının sona ermesi gerektiğini söylemişti. Pezeşkiyan, "Biz çocuklarımızın iffetli olmasını istiyoruz ancak bu davranışlar onları dinden uzaklaştırıyorsa bu yöntemi sürdürmemeliyiz." demişti.
PeyamaKurd Röportaj | Celil Cewher
07.07.2024
