پەیامی کورد   ...   دۆزینەوەی ماددە کیمیاییە ژەهراوییەکانی هەمیشەیی لە ئاوی قوتوودا

لە لێکۆڵینەوەیەکی جیهانیدا، زاناکان مادەی کیمیایی مەترسیداریان دەستنیشانکردووە کە ناوی (PFAS)ە لە ئاوی قوتوودا. ئەم ماددە کیمیاییانە دەتوانن زیان بە تەندرووستی مرۆڤ بگەیەنن و بۆ هەمیشە لە ژینگەدا بمێننەوە.
لە توێژینەوەیەکی نوێدا زاناکان ماددە کیمیاییە ژەهراوییەکانی PFAS (Perfluoroalkyl Substances) یان لە نموونەی ئاوی خواردنەوە لە سەرانسەری جیهان دەستنیشان کردووە، بەپێی هەواڵێکی ماڵپەڕی CTech Daily. کوڵاندنی ئاو یان بەکارهێنانی فیلتەری کاربۆنی دەتوانێت ئاستی PFAS تا 90% کەم بکاتەوە و چارەسەرێکی سادەیە بۆ کەمکردنەوەی بەرکەوتن بەم ماددە مەترسیدارانە.
لەم توێژینەوەیەدا توێژەران 10 ئامانجی PFAS یان دەستنیشانکردووە، کە بریتین لە ماددە کیمیاییەکانی بەرگری لە تێکچوونی ژینگە، لە ئاوی شلەمەنی و هەروەها ئاوی قوتوودا کە بەردەستە بۆ بەکارهێنان لە شارە گەورەکانی بەریتانیا و چین. لە کۆتایی دا، ترشی پەرفلۆرۆئۆکتانۆیک (PFOA) و پەرفلۆرۆئۆکتان سەلفۆنات (PFOS) لە زیاتر لە 99%ی نموونەکانی ئاوی قوتوودا دۆزرایەوە کە لە 15 وڵاتدا کۆکرابوونەوە.
لە ڕاستیدا توێژەران جیاوازییەکی بەرچاویان لە چڕیی PFAS لە نێوان نموونەکانی ئاوی شلەتێن لە بیرمینگهام لە بەریتانیا و شێنژن لە چین دۆزیەوە و بۆیان دەرکەوت کە ئاوی شلەمەنی چینی چڕیی PFASی زیاتری تێدایە لە چاو ئاوی شلەی بەریتانی.
بەڵام ئەم توێژینەوەیە دەریدەخات کە ڕێوشوێنی وەک کوڵاندنی ئاو یان بەکارهێنانی فیلتەری کاربۆنی چالاککراو، بەزۆری بە بەکارهێنانی فلتەری ئاوی شێوازی کۆزە، دەتوانێت بە شێوەیەکی بەرچاو چڕیی PFAS لە ئاوی خواردنەوەدا کەم بکاتەوە. بەپێی جۆری PFAS ئەم ڕێگایانە دەتوانن 50 بۆ 90%ی ئەم ماددانە لاببەن.
ستوارت هاراد، هاوبەشی نووسەری توێژینەوەکە لە زانکۆی بیرمینگهام دەڵێت: "دۆزینەوەکانمان تیشک دەخەنە سەر بوونی بەربڵاوی PFAS لە ئاوی خواردنەوەدا، هەروەها شێوازە سادەکانی چارەسەرکردن بۆ کەمکردنەوەی ئاستی PFAS". چوونکە بەکارهێنانی فلتەری ئاوی سادە یان ئاوی کوڵاو بەشێکی زۆر لەم ماددانە لادەبات.
لە کاتێکدا ئاستی ئێستای PFAS لە زۆربەی نموونەکانی ئاودا کێشەیەکی گەورەی تەندرووستی گشتی درووست ناکات، بەردەوام چاودێری و ڕێکخستن پێویستە بۆ پاراستنی تەندرووستی گشتی. ئێمە داتای بەنرخمان لەسەر بوونی PFAS لە ئاوی خواردنەوە و چارەسەری پراکتیکی بۆ کەم کردنەوەی بەرکەوتنی بەکاربەران بەم ماددانە پێشکەش کردووە، کە هەنگاوێکی گرنگە بەرەو دڵنیابوون لە ئاوی خواردنەوەی سەلامەتتر بۆ کۆمەڵگاکان لە سەرانسەری جیهان.

نموونەی ئاوی قوتوو لە ووڵاتانی جیاوازەوە بڕی جیاوازی PFASیان نیشان دا، لەگەڵ ئاوی کانزایی سرووشتی کە چڕیی زیاتری تێدایە لە چاو ئاوی پاککراوە، بەڵام ئەم چڕییەکان بەگشتی لە خوار ئاستی ڕاوێژکاری تەندرووستیەوە بوون کە لەلایەن دەزگاکانی ڕێکخستنەوە دانرابوو.

پرۆفیسۆر یی ژێنگ، نووسەری دیکەی توێژینەوەکە لە زانکۆی زانست و تەکنۆلۆژیای باشوور، هەروەها دەڵێت: زیادکردنی هۆشیاری سەبارەت بە بوونی PFAS لە ئاوی شلەمەنی و قوتوودا دەتوانێت ببێتە هۆی هەڵبژاردنی ئاگادارتر لەلایەن بەکارهێنەرانەوە.

ئاماژەی بەوەش کرد : هەروەها دۆزینەوەکانمان ئەوە دەردەخەن کە مەترسییەکانی PFAS لە ئاوی خواردنەوەدا ڕەنگە کاریگەری بارودۆخی ئابووری هەبێت و کاریگەری لەسەر شێوازی ژیانی خەڵک هەبێت. لێرەوە ئەمە پێویستی بە لێکۆڵینەوەی زیاتر هەیە بۆ ئەوەی بە قووڵی لێکۆڵینەوەی لەسەر بکرێت سەبارەت بە دیدگا کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکان.

ئەنجامی ئەم توێژینەوەیە لەم دواییانەدا لە گۆڤاری ACS ES&T Water بڵاوکراوەتەوە.