Li ser krîza Xezeyê: Çîn meydanê li Amerîkayê dixwîne
PeyamaKurd – Her ku Washington bi planeke nû ya 20 xalî hewl dide bandora xwe li Rojhilata Navîn vegerîne, Pekîn bi israra li ser çareseriya du dewletan û navbeynkariya serkeftî ya di navbera komên Filistînî de, xwe wekî aktorekî sereke yê nû nîşan dide.
Krîza li Xezeyê ji aloziyeke herêmî derketiye û bûye qadeke nû ya reqabeta stratejîk a di navbera Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (DYA) û Çînê de. Piştî ku plana destpêkê ya Donald Trump a ji bo "veguherandina Xezeyê bo Riviera" rastî rexneyên tund hat û têk çû, rêveberiya Washingtonê bi planeke nû ya 20 xalî vegeriya ku tê de "mafê dewletbûnê yê Filistîniyan" nas dike. Lê belê, ev guhertina polîtîkayê ji aliyê Pekînê ve ne wekî serkeftineke dîplomatîk, lê wekî "sererastkirina xeletiyekê" tê dîtin.
Li gorî daxuyaniyên dîplomatên Çînî, Pekîn bawer dike ku Washington bi piştgiriya xwe ya leşkerî û siyasî ji Îsraîlê re berpirsiyarê sereke yê karesata mirovî ya li Xezeyê ye. Ji ber vê yekê, plana nû ya Trump ne wekî însiyatîfeke aştiyê, lê wekî hewldaneke ji bo rizgarkirina îtîbara Amerîkayê tê şîrovekirin.
Wezîrê Derve yê Çînê, Wang Yi, di nirxandinên xwe de bal kişand ser sê kêmasiyên bingehîn ên plana Amerîkî: nebûna banga ji bo agirbesteke mayînde û giştî, neparastina mafê Filistîniyan ji bo xwerêveberiyê, û pabendiyeke lawaz ji bo çareseriya du dewletan.
Berevajî Washingtonê, Çîn bi gavên konkret hewl dide ku bandora xwe nîşan bide. Pêngava herî berbiçav, navbeynkariya di navbera komên Filistînî de bû. Di Tîrmeha 2024an de, bi hewldanên Pekînê, Hemas, Fetih û 12 komên din li hev civiyan û "Deklarasyona Pekînê" îmze kirin. Bi vê peymanê re, aliyan li hev kir ku hikûmeteke yekîtîya neteweyî ya demkî ava bikin û ji bo hilbijartinên giştî amadekariyan bikin. Ev pêngav wekî serkeftineke mezin ji bo dîplomasiya Çînê tê dîtin ku karî di mijareke ku gelek sal in bêçare mabû de pêşketinekê pêk bîne.
Digel ku daxuyaniyên fermî yên Pekînê bi zimanekî dîplomatîk û baldar in, çapemeniya dewleta Çînê bi awayekî eşkeretir gumanên xwe tîne ziman. Rojnameya People's Dailyê lûtkeya aştiyê ya ku ji aliyê Trump ve hatibû organîzekirin wekî "bûyereke sembolîk û avakirina mîmariyek bê bingeh" bi nav kir. Ajansa Nûçeyan a Xinhuayê jî plana Washingtonê wekî "hewldanek ji bo vegerandina bandora xwe li herêmê" şirove kir, ne ji bo avakirina aştiyeke mayînde.
Ji aliyê din ve, derbarê pêşniyara avakirina "hêzeke aştîparêz a navneteweyî" de, akademîsyenên Çînî tekez dikin ku welatê wan tenê piştgiriyê dide hêzeke ku di bin sîwana Neteweyên Yekbûyî de be û rêzê li serweriya Filistînê bigire.
Bi van geşedanan re, eşkere dibe ku Xeze ne tenê qada şerekî herêmî ye, lê di heman demê de bûye xala navendî ya pêşbaziya du hêzên cîhanî ku her yek ji wan hewl dide paşeroja Rojhilata Navîn li gorî berjewendiyên xwe şekil bide.
Ev nivîs 21 car hatiye xwendin.
