UNESCO: 3000 hezar ziman, di bin xetereya wendabûnê de ne
PeyamaKurd- Li gorî pêşnûmaya biryarê ya ku di çarçoveya Sala Navneteweyî ya Zimanên Xwecihî ya Neteweyên Yekbûyî ku di sala 2019an de tê pîrozkirin hat qebûlkirin, UNESCO bang li dewletan kir ku ji bo parastina zimanên xwecihî, fon û mekanîzmayan ava bikin.
Roja Zimanê Zikmakî ya Navneteweyî, di sala 1999an de bi pêşengiya Bangladeşê di Konferansa Giştî ya UNESCOyê de hat qebûlkirin û ji sala 2000î û bi vir ve her sal di 21ê Sibatê de tê pîrozkirin.
Li gorî daneyên UNESCOyê, li cîhanê zêdetirî 7 hezar ziman hene ku 6 hezar û 700 ji wan zimanên gelên herêmê ne, ev jî wan dike zimanên "herî metirsîdar" ên cîhanê.
Li gorî ragihandina rayedarên UNESCOyê, her çend serjimêra xwecihî beşek piçûk ji serjimêra welêt pêk tîne jî ev civak beşek herî mezin a cihêrengiya çandî û zimanî ne. Ji aliyê din ve wendabûna zimanan dikare were wateya wendakirina bêveger a kozmopolîtîzmê û mîrateya hevpar a mirovahiyê.
Li gorî nêrîna rayedarên Neteweyên Yekbûyî, wendakirina cihêrengiya zimanan, ji jiyana biyolojîk bigire heta jiyana çandî, bandorê li her tiştî dike.
“Rista dapîr û bapîran girîng e”
Li gorî nirxandinên NYê, zimanên ku gelek caran nayên axaftin, bi dapîr û dapîr an kesên pîr re axêverên herî dawî ne, wekî "bi xetereya xeternakî" tên hesibandin. Zimanên ku ji hêla van komên temenî ve tên axaftin lê ji nifşên paşerojê re nayên derbas kirin jî wekî “xeternakiya tund" tên binavkirin.
Her wiha hat diyarkirin ku zimanên ku êdî ji aliyê zarokan ve wekî zimanên zikmakî nayên axaftin, wekî "teqez di bin xetereyê de ne" tên dabeşkirin, lê zimanên ku ji hêla zarokan ve li her derê nayên axaftin jî wekî "xedar" tên dabeşkirin.
“Divê bê axaftin”
Li gorî raportên pisporên zimanan, ji bo ku zimanek “ewle” bê dîtin, divê ji aliyê hemû nifşan ve bê sînorkirin ziman bê axaftin. Li gorî vê senifandinê, ji % 4ê zimanên ku heta îro hatine axaftin, wekî "wenda" tên binavkirin.
Ji % 10ê zimanên ku îro tên axaftin, wekî di ‘xetereya sînorî’ de ji % 9 di ‘xetereya giran’ de ji % 11 ‘teqez di bin gefan de’ û ji % 10 ‘bêhêz’ tên dabeşkirin.
Hat eşkerekirin ku UNESCO bi fikar e ku ev ziman di dawiya vê sedsalê em tê de dijîn de wenda bibin.
Ev nivîs 210708 car hatiye xwendin.
